احکام _ آشنایی با مفاهیم
27 فروردین 1401
مبحث اول آشنایی با مفاهیم
احکام :
مجموعه برنامه های اسلام که وظیفه انسان ها را در رابطه اعمال آن ها مشخص می کند و مشتمل بر بایدها و نبایدهایی است که با انجام دادن و ترک آن ها اطاعت خدا تحقق می یابد
فقه:
دانشی که از احکام شرعی سخن می گوید و آن را بیان می کند
اجتهاد:
در لغت یعنی تلاش و کوشش و در اصطلاح فقه یعنی استنباط و استخراج مسائل شرعی از منابع مربوطه به آن
فقیه:
به کسی که توانایی عملی او در حدی است که بتواند احکام شرعی را از منابع استخراج کند
مرجع تقلید:
به مجتهدی که مردم در احکام دینی به او مراجعه می کنند و براساس نظر عملی و فقهی او عمل می کنند
تقلید:
به کسی که در احکام دینی از محتهد پیروی می کند
مکلف:
کسی که نسبت به احکام شرعی تکلیف دارد یعنی از نظر عقلی، بلوغ و قدرت به جایی رسیده باشد که می تواند براساس آن ها عمل کند و در صورت تخلف بازخواست می شود.
فتوا:
نظر فقهی مجتهد که تحت عنوان حکم شرعی یا حکم خدا بیان می شود
احتیاط:
اگر مجتهد در مساله ای نظر صریح نداده باشد بلکه به طریقی ارائه کرده باشد که مکلف با عمل به آن مطمین باشد به وظیفه خود عمل کرده گویند
رساله یا توضیح المسائل:
کتاب حاوی نظرات مجتهد که مقلد برای دستیابی به احکام شرعی به آن مراجعه کند
حکم:
دستور به اجرای یک حکم شرعی، تعیین مصداق یا موضوع یا وقت و مکان اجرای حکم شرعی و نیز الزام برای انجام دادن یا ترک کردن به دلیل مصلحت
احتیاط :
عمل کردن به احکام به گونه ای که یقین داشته باشد به وظیفه اش عمل کرده است،احتیاط برای همه جایز نیست کسی که میخواهد احتیاط کند ، باید نظر همه ی مراجع را بداند و به سخت ترین آنها عمل کند
تفاوت احتیاط واجب با احتیاط مستحب :
- فتوا + احتیاط : احتیاط مستحب(اگر محتهد فتوا داده و احتیاط نیز داشته احتیاط مستحب است)
- احتیاط – فتوا : احتیاط واجب(اگر مجتهد در مساله فتوا نداده و از ابتدا احتیاط کرده احتیاط واجب است)
تفاوت حکم با فتوا
حکم ولی فقیه مقدم و مخالفت با آن حرام است و بر مراجع و بر مقلدان آن مرجع میز تبعیت لازم است
برنامه های اسلام :
- الف ) برنامه های اعتقادی « اصول عقاید» : توحید ، معاد و … ،تقلید جایز نیست و خود فرد باید یقین کند
- ب ) دستورهای عملی « فقه یا احکام » : بایدها و نبایدهای اسلام ، تقلید جایز است
- ج )مسائل اخلاقی : آموزه های پرورش دهنده ی روح و جسم انسان
شیوه های دستیابی به احکام
:
ویژگی های احکام :
- عمیق هستند » به جسم و روح توجه میکند «
- گسترده هستند » جزء نگر و کل نگر «
- دقیق
- پرجاذبه
- پر استقلال
اقسام احکام
الف ) احکام تکلیفی : وظیفه را نسبت به اعمال فرد مشخص میکند که به پنج دسته تقسیم میشوند
- واجب : اعمالی که باید انجام دهیم و ترک آن موجب گناه میشود
- حرام : اعمالی که ترک آن واجب است و انجام آن باعث گناه میشود
- مستحب : اعمالی که انجام آن ثواب دارد ولی ترک آن باعث گناه نمیشود
- مکروه : اعمالی که ترک آنها بهتر از انجام آنهاست ولی انجام دادن آن باعث گناه نمی شود
- مباح : اعمالی که چه انجام شوند و چه انجام نشود ، ثواب و گناهی ندارد
ب) احکام وضعی : اعمالی که وضعیت اشیاء را در ارتباط اعمال انسان مشخص میکند مثلا در مباح ، اگر برای انجام کار نیت خدایی داشته باشیم ثواب دارد و در صورتی که نیت غیر خدایی باشد ، گناه است
منابع احکام :
- قرآن
- سنت : قول و فعل و تقریر معصوم » ع «
- عقل
- اجماع : اتفاق نظر فقها بر حکمی از احکام شرعی
شرایط مرجع تقلید :
- عدالت
- زنده بودن
- شیعه دوازده امامی بود
- بنا بر احتیاط واجب ، اعلم بوده و حریص به دنیا نباشد
- اجتهاد
- عقل و بلوغ
- مرد بودن
- حلال زادگی
راه های تشخیص اجتهاد و اعلمیت مرجع تقلید :
- آزمودن و شناخت شخصی در صورتی که خودش اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را تشخیص دهد
- شهرتی که مفید علم باشد یعنی بین اهل خبره به اعلمیت و اجتهاد مشهور باشد
- گواهی دو نفر عالم عادل اهل خبره به شرطی که ۲ نفر عادل دیگر با گفته آنان مخلفت نکنند
چند نکته مهم
- ماندن برای تقلید از یک مجتهد فوت شده باید با اجازه مجتهد زنده باشد
- کسانی که بر تقلید از یک مجتهد فوت شده باقی مانده است در مسائلی که مجتهد فوت شده فتوا نداده یا مسائل جدید است باید از مجتهد زنده تقلید کند
- رفتن از مجتهد غیر اعلم به اعلم بنابر احتیاط واجب است
- رفتن از مجتهد زنده به زنده در صورت اعلم بودن بصورت مساوی جایز نیست
- رفتن از مجتهد اعلم به غیر اغلم جایز نیست
- رفتن از مجتهد زنده به مجتهد فوت شده بنابر احتیاط واجب نیست
- رفتن از مجتهد که از او تقلید کرده و از دنیا رفته به مجتهد زنده احتیاط مستحب است
- رفتن از مجتهدی که مدتی از او تقلید کرده و متوجه شده ایم که اهلیت فتوا نداشته به مجتهد دیگر واجب است
اشتراک گذاری با ذکر منبع مجاز است.
دیدگاه خود را بنویسید